Σελίδες αυτοβιογραφίας… (Μυθοπλασία)

του Αθανάσιου Φωτόπουλου, πρ. Καθηγητή Ιστορίας Πανεπιστημίου Πατρών.

Κάθομαι ήσυχος στο ερημητήριό μου, ένα παλιό πέτρινο χάνι σ’ ένα ορεινό χωριό της Ηλείας. Το πήρα σχεδόν ερείπιο, το αναστήλωσα και το διαμόρφωσα έτσι ώστε να ζω σ’ ένα σχετικά μικρό αλλά κομψό και άνετο χώρο.

Έζησα άνετα τα καλύτερά μου χρόνια στο Παρίσι, τώρα μόνος κι έρημος εδώ δεν ζητάω πολλά: τη βεράντα μου, το τζάκι μου, τα λιγοστά βιβλία μου, ένα ασημένιο σερβίτσιο και μια μικρή κάβα με διαλεχτά κρασιά. Απόξω τριγυρίζει ο Ρεξ, το λυκόσκυλό μου, φίλος και σύντροφος πιστός.  Και περιμένω την ώρα που θα φύγω από τον μάταιο τούτο κόσμο, σε χρόνο που εύχομαι να είναι ανώδυνος και ειρηνικός. Το μόνο που με κρατάει είναι η επίσκεψη του γιού μου και της οικογένειάς του, μια φορά τον χρόνο και για λίγες ημέρες. Μετά ζω πάλι μόνος με τις αναμνήσεις μιας ολόκληρης ζωής. Οι τίτλοι μου, οι γνώσεις μου, οι τιμές που είχαν γίνει, όλ’ αυτά έγιναν πομφόλυγες που διερράγησαν.

***

Γεννήθηκα στην πρωτεύουσα του νομού, σ’ ένα μονώροφο παλιό σπίτι. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθα στο γειτονικό σχολείο, όπου η καλή μας δασκάλα, η κυρία Ρηνιώ, προσπαθούσε σχεδόν ιεραποστολικά να μας φωτίσει και να μας κάνει καλούς ανθρώπους. Εκεί όμως που κατάλαβα πώς κυλάει η ζωή ήταν η κοντινή πλατεία με το σταθμό λεωφορείων, τα σιδηρουργεία και τα πολλά μαγέρικα, όπου έτρωγαν οι χωρικοί πριν πάρουν το λεωφορείο για το χωριό τους. Θόρυβος, κίνηση, οικονομική δραστηριότητα, γνωριμίες και συμφωνίες για ποικίλες συναλλαγές. Οι γονείς μου, άνθρωποι του μόχθου, μου τόνιζαν την αξία της μόρφωσης και σχεδόν πάντα κατέληγαν με τη φράση: «Να γίνεις άνθρωπος χρήσιμος στην κοινωνία».

 Ήμουν από τους καλούς μαθητές, αρκετά ζωηρός και με πολλές απορίες για την κοινωνία, τους ανθρώπινους χαρακτήρες και, προπάντων, για την Ιστορία. Η ευγλωττία μου ήταν ανυπέρβλητη και, καθώς με είχε βαφτίσει ένας μεγάλος πολιτικός του τόπου, όλοι έλεγαν πως θα γίνω μεγάλος δικηγόρος ή βουλευτής. Η μάνα μου με ήθελε γιατρό. Εγώ τα άκουγα όλα αυτά, μα σημασία δεν έδινα. Και, καθώς μεγάλωνα, ένιωθα πως ο ορίζοντας του τόπου μου γινόταν ολοένα και πιο στενός, σχεδόν αποπνικτικός. Και, σαν τελείωσα το οκτατάξιο Γυμνάσιο, παρά τη συμβουλή του πατέρα μου να ακολουθήσω έναν πρακτικό κλάδο, βρέθηκα στην Αθήνα να είμαι φοιτητής της Παντείου Σχολής.

Εκείνη την εποχή είχε γίνει η πτώση της Ένωσης Κέντρου, η λεγόμενη Αποστασία και των κάψιμο των εφημερίδων του Συγκροτήματος στην πλατεία Κλαυθμώνος που το απολάμβανα κι εγώ. Ταραχές, συλλαλητήρια, αμέτρητες συζητήσεις στα πηγαδάκια, ένταση οργή, βραχνιασμένες φωνές. Πού καιρός για έρωτες και συναισθηματικές καταστάσεις…

Στη Σχολή  δεν πολυπήγαινα. Καθημερινά τριγύριζα στα παλαιοβιβλιοπωλεία και ώρες αμέτρητες ξεφύλλιζα βιβλία, μάθαινα συγγραφείς, τίτλους. Και μερικές φορές στα κλεφτά διάβαζα ολόκληρα βιβλία με τη διαβολεμένη ικανότητα που απέκτησα, αφού δίψαγα για γνώση αλλά δεν μου περίσσευαν τα χρήματα.

Από τα συγγράμματα που διάβαζα στη βιβλιοθήκη της Σχολής, δύο ήταν εκείνα που με εντυπωσίασαν σε μεγάλο βαθμό:  «Η επαναστατική μάζα» και «Η τεράστια κοινωνική σημασία των βλακών εν τω σύγχρονω βίω». Συγγραφέας τους ο καθηγητής της Κοινωνιολογίας στη Σχολή Ευάγγελος Λεμπέσης, τον οποίο επισκέφθηκα όχι μόνο για να του ζητήσω διευκρινήσεις πάνω στα βιβλία του, αλλά για να τον ακούσω να μιλάει, να κοιτάξω το βλέμμα του, τις γκριμάτσες του. Αυτός με άφησε να μιλάω παρακολουθώντας με μέ πατρικό ενδιαφέρον και, στο τέλος, μου είπε ότι είχε σπουδάσει στη Γερμανία και το Παρίσι και μου συνέστησε να μεταβώ παντί τρόπω στο εξωτερικό, προτιμότερο στο Παρίσι, για ευρύτερες σπουδές.

Όταν στις διακοπές των Χριστουγέννων γύρισα στην πόλη μου για να συνεορτάσω με τους γονείς μου, ανέφερα τα λόγια του δασκάλου μου στους γονείς μου. Ήξερα ότι ήταν πτωχοί και δεν θα μπορούσαν να με υποστηρίξουν, κι όμως αναπάντεχα ο καλός μου πατέρας μου είπε με τον στοργικό ύφος που συνήθιζε: «Να πουλήσουμε το σπίτι μας και να φύγεις, παιδάκι μου, να σπουδάσεις ό,τι θέλεις. Άσε μας εμάς, θα ζήσουμε στο εξής έχοντας συνηθίσει στην ανέχεια από τα χρόνια της Κατοχής». Αλλά εγώ ούτε καν διανοήθηκα να προχωρήσω σε κάτι τέτοιο και να ξεσπιτώσω τους γονείς μου που είχαν ήδη μπει στην τρίτη ηλικία. Αλλά και να μείνω εδώ ήταν αδύνατο. Η Ευρώπη με τράβαγε σαν μαγνήτης. Δεν σκέφτηκα ότι ήμουν απένταρος, χωρίς γνωριμίες, συγγενείς και προστάτες. Και μια και δυο βρέθηκα στη Πόλη του Φωτός.

***

Ευτυχώς που είχα διαβάσει ένα μέρος της γαλλικής μεθόδου του Ξαβιέ ντε Μπους και μπορούσα να καταλαβαίνω και να μιλάω γαλλικά. Ψάχνοντας βρήκα δουλειά σ’  ένα εστιατόριο και ταυτόχρονα γράφτηκα στο Πανεπιστήμιο, στο Τμήμα Κοινωνιολογίας οδηγημένος από το παράδειγμα του σοφού καθηγητή μου Λεμπέση. Έπεσα με τα μούτρα στο διάβασμα. Σύντομα μιλούσα γαλλικά σαν Παριζιάνος, μυήθηκα στην ορολογία και τις μεθόδους της Επιστήμης, πραγματικά άνοιξαν τα μάτια και το πνεύμα μου. Πρώτευα στις εξετάσεις, έκαναν εντύπωση οι φροντιστηριακές μου εργασίες. Ένας ηλικιωμένος καθηγητής που  διέκρινε την επίδοσή μου στην Επιστήμη μού πρότεινε να με πάρει βοηθό του και, σαν τελείωνα τις σπουδές  μου, να με προωθήσει για να καταλάβω κάποια ακαδημαϊκή θέση. Η χαρά μου ήταν απερίγραπτη, και περισσότερο όταν μου πρότεινε να συμμετάσχω σε ένα επιστημονικό συνέδριο στο Μαρόκο.

Δεσμεύσεις δεν είχα. Στο Παρίσι είχε θεριέψει ο λεγόμενος Μάης του ’68 που έφερνε ελπίδες και επαναστατική αλλαγή των πραγμάτων. Δεν είχα οργανωθεί σε κόμματα ή οργάνωση. Έβλεπα γύρω μου διάφορους ταλαντούχους νέους σπουδαστές και διανοουμένους και τους ζήλευα για τη ζωτικότητα, τους προβληματισμούς και τη μαχητικότητά τους. Στην Ελλάδα είχε επικρατήσει το καθεστώς της 21ης Απριλίου, οι περισσότεροι αγωνίζονταν να το ρίξουν με συνθήματα, ατέρμονες συζητήσεις, θεωρητικά σχήματα και άλλα τα οποία -από εμένα τουλάχιστον- εκλαμβάνονταν ως «ηχηρά παρόμοια», κατά τον ποιητή. Γνώρισα και συναναστράφηκα μερικούς αξιόλογους νέους που –δεν το κρύβω – τους ζήλευα για το μυαλό και τη μαχητικότητά τους. Τον Γεράσιμο Νοταρά για την πολιτική του σκέψη, τον Γιώργο Καραμπελιά για τον συγκροτημένο λόγο του, τον Δημήτρη Κιτσίκη για την εμμονή του στον μαοϊσμό και την φιλοπαίγμονα διάθεσή του, τον «συνάδελφό» μου Νίκο Πουλαντζά, κι έναν ακόμη κάπως σκοτεινό και κρυψίνοα διανοούμενο που δύσκολα μπορούσα να αποκρυπτογραφήσω, τον Αλέκο Γιωτόπουλο. Ακόμη γνώρισα και τον επιφανή διανοούμενο Κορνήλιο Καστοριάδη, που μ’  εντυπωσίασε με την πολιτική και φιλοσοφική του συγκρότηση.

Το συνέδριο που θα γινόταν στο Μαρόκο με συνεπήρε. Ο καθηγητής μου μού πρότεινε και το θέμα της ανακοίνωσής μου: «Η διαφορά των θεσμών γάμου και οικογένειας μεταξύ των κατοίκων του Άτλαντα και της παραλιακής περιοχής». Σύντομα ολοκλήρωσα το κείμενο της ανακοίνωσης και περίμενα τη στιγμή που μαζί με τους συνέδρους θα ταξίδευα στο Μαρόκο.

***

Τόπος σύγκλησης του συνεδρίου ήταν η Εσσαουίρα, μια μικρή πόλη με χαμηλά κατάλευκα σπίτια όπως αυτά των Κυκλάδων. Οι 20 σύνεδροι, επιφανείς επιστήμονες αλλά και νέοι ερευνητές, μείναμε σ’  ένα συγκρότημα μικρών κατοικιών που βρίσκονταν πάνω από το κύμα. Σε μια κεντρική σάλα γίνονταν οι συνεδριάσεις. Μου έκανε εντύπωση ότι δεν υπήρχε εκεί κάποιος ιδιοκτήτης, κάποιος υπεύθυνος για να εξυπηρετεί τους επιστήμονες. Ένας από το προσωπικό έλυσε την απορία μου λέγοντας ότι το αφεντικό έλειπε στο Μαρακές για προμήθειες και θα επέστρεφε σε μία εβδομάδα. Κι όταν σε κάποιο διάλειμμα των εργασιών αναζήτησα παγωμένο νερό, τότε είδα εκείνη.

Ήταν η κόρη του ιδιοκτήτη, πολύ μικρή ακόμη, ευκίνητη και με ύφος παιγνιδιάρικο. Όταν συναντήθηκαν τα βλέμματά μας, μείναμε ακίνητοι και οι δύο. Μας είχε κυριεύσει μια ακαταμάχητη έλξη. Έκανα ώρα μέχρι να πάρω τα μάτια μου από το πρόσωπό της, ωστόσο κάποιες παράξενες και αναπάντεχες ψυχικές διεργασίες είχαν συντελεστεί και στους δυο μας. Πείστηκα ότι ήταν κι αυτή πολύ εντυπωσιασμένη από την παρουσία μου, γι’  αυτό της πρότεινα να συναντηθούμε το βράδυ, όταν όλοι θα ησύχαζαν στα δωμάτιά τους. Και πράγματι, το βράδυ ήρθε σιωπηλή κι αέρινη στο δωμάτιό μου. Δεν είχαμε απλώς συναντηθεί, αλλά κυριολεκτικά συνευρεθεί. Της πρότεινα να την πάρω μαζί μου στο Παρίσι, αλλά εκείνη με μια θλιμμένη ματιά και με τρεμάμενα χείλη μου είπε πως δεν είχε άλλα αδέλφια και δεν μπορούσε να αφήσει μόνους τους γονείς της. Ούτε την πατρίδα της. Διέκρινα και κάποια δάκρυα στα μάτια της και τα σκούπισα με τα χείλη μου.

Για πέντε ολόκληρες ημέρες προσπαθούσα να συγκεντρωθώ στις ανακοινώσεις των συναδέλφων, αλλά ήταν αδύνατο. Η σκέψη μου ήταν συνέχεια σε αυτήν μέχρι την ημέρα που γύρισα στο Παρίσι.

***

Η εργώδης προπάθειά μου και η τύχη μ’ έφεραν μέσα σε λίγα χρόνια σε υψηλή θέση στην ακαδημαϊκή ιεραρχία. Ήμουν ο σοφός κύριος Καθηγητής της Κοινωνιολογίας στη Σορβόννη. Στο γραφείο μου με τις βαρυφορτωμένες βιβλιοθήκες περνούσαν συνάδελφοι και φοιτητές για κάθε λογής προβλήματα που αντιμετώπιζαν. Παρακολουθούσα διδακτορικές διατριβές, συμμετείχα σε επιστημονικά συνέδρια, δημοσίευα αυτοτελή βιβλία και μελέτες σε ειδικά επιστημονικά περιοδικά. Αλλά οικογένεια δεν έκανα, ποιος ξέρει γιατί… Οι ευθύνες της εργασίας, η τύχη ή μήπως η ανάμνηση της μικρής Μαροκινής που -έστω για πολύ λίγο, αγάπησα βαθιά, και η αγάπη αυτή δεν με εγκατέλειψε για όλη τη μετέπειτα ζωή μου. Τι να πω… Καθένας με τη μοίρα του…

Ένα πρωινό δέχτηκα μια απρόσμενη επίσκεψη. Ένας ευγενικός και λεπτός στους τρόπους Μαροκινός νέος ζήτησε να ιδεί. Μόλις τον αντίκρισα ένιωσα μια παράξενη ταραχή που κι εγώ δεν μπόρεσα να εξηγήσω. Η μορφή του μου φάνηκε γνωστή, τα μάτια του γαλανά, όπως του μακαρίτη πατέρα μου. Μου έτεινε το χέρι του προς χαιρετισμό κι εγώ ανταποκρίθηκα. Τον ρώτησα ποιος είναι, κι αυτός ολοφάνερα συγκινημένος μου είπε: “Theodor ben Athanasi”, δηλαδή Θεόδωρος ο γιος του Θανάση!

Δείτε προηγούμενα άρθρα της στήλης ΕΔΩ