«Κυριακάτικα»: Μιχαήλ Νικολάου Σισίνης – O αρχαιότερος Ηλείος λογοτέχνης

του Αθανάσιου Φωτόπουλου, πρ. Καθηγητή Ιστορίας Πανεπιστημίου Πατρών

Αθανάσιος Φωτόπουλος, πρ. Καθηγητής Ιστορίας Πανεπιστημίου Πατρών

Μιὰ τυχαία ἔρευνά μας τὸ 1986 σὲ παλαιοβιβλιοπωλεῖο τοῦ Ἀμβούργου τῆς Γερμανίας ἔφερε σὲ φῶς πολύτιμα εὑρήματα: ἕ-ναν σχεδόν ὁλότελα ξεχασμένο Ἠλεῖο συγγραφέα καὶ μιὰ τελείως δυσεύρετη ποιητική συλλογή: Μιχαήλ Νικολάου Σισίνη, Η γαλιάνδρα. Ποιήματα ἐρωτικά, σατυρικὰ και ἡρωϊκά, ἐν Ἀθήναις 1850.

Γιὰ τὸν συγγραφέα οἱ εἰδήσεις εἶναι λιγοστές. Σύμφωνα μὲ γενεαλογικὲς πληροφορίες ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὸ ἀρχεῖο Σισίνη, ποὺ φυλάσσεται στὴν Ἱστορικὴ καὶ Ἐθνολογικὴ Ἑταιρεία, καὶ ἀπὸ ἄλλες πηγές, ὁ πατέρας του Νικόλαος (+1811) ἦταν γιὸς τοῦ ἰατροῦ Χρυσάνθου Σισίνη (1728-1774) ἀπὸ τὴ Γαστούνη καὶ ἀδελφὸς τοῦ στρατηγοῦ τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821 Γεωργίου Σισίνη. Ὁ Νικόλαος ἀναφέρεται ὡς ἰατρός καὶ πρόκριτος τῆς Γαστούνης, ἀπὸ δὲ τὸν δεσμό του μὲ τὴ Μαρία Παπαθανασοπούλου ἀπὸ τὸν Πύργο γεννήθηκαν δύο νόθα τέκνα, ὁ Εὐστάθιος (1795;-1860) καὶ ὁ Μιχαήλ (1797;-Ἀθήνα 23-12-1882 ), τὰ ὁποῖα ἀναγνωρίστηκαν ἀπὸ τὴν οἰκογένεια Σισίνη. Στὴ Βιβλιοθήκη τῆς Βουλῆς ἐντοπίσαμε ἐκτενὲς λογοτεχνικὸ ἔργο μὲ τίτλο «Αἰκατερίνη» (Ἀθ. 1904, σσ. 429) ὑπὸ Ν. Σισίνη. Ἀγνοοῦμε τὸν συγγραφέα αὐτόν, καθὼς καὶ τὴν πιθανὴ σχέση του πρὸς τὸν Μιχαὴλ Ν. Σισίνη. Θέτουμε ὅμως τὸ ἐρώτημα μήπως ὑπῆρξε γιός του, ἀφοῦ  οἱ χρονολογίες ποὺ διαθέτουμε δὲν ἀποκλείουν κάτι τέτοιο.

Ὁ Μιχαὴλ Νικ. Σισίνης ὑπῆρξε ἀγωνιστὴς τῆς Ἐπανάστασης καὶ κατόπιν ὑπηρέτησε ὡς διοικητικὸς ὑπάλληλος. Ἐγνώριζε τὴν ἰταλικὴ γλώσσα. Πέθανε χῆρος καὶ δὲν ἔχουν ἐ-ντοπιστεῖ ἀπόγονοί του. Ἀλλοῦ ἀναφέρεται ὡς ποιητὴς  καὶ ἀλλοῦ ὡς λόγιος καὶ πολιτευτής, ὁ ὁποῖος ἔγραψε στρατιωτικὰ καὶ πολιτικὰ ἄρθρα. Ἀπὸ τὴν ἔρευνά μας προκύπτει ὅτι ὁ ἀνωτέρω ἐξέδωσε τὰ ἑξῆς βιβλία :

1. Γνῶμαι καὶ στοχασμοὶ τοῦ Ναπολέοντος, αἰχμαλώτου ὄντος εἰς Ἁγίαν Ἑλένην: χειρόγραφον εὑρεθὲν μεταξὺ τῶν ἐγγράφων τοῦ Δὲ-Λὰς-Κάζας, ἐκδοθὲν κατὰ πρῶτον γαλλιστὶ παρ’ Ἄγγλου τινός, ἐκ τούτου δὲ μεταφρασθὲν εἰς τὴν ἰταλικὴν ἀνωνύμως καὶ ἐκ ταύτης εἰς τὴν ἑλληνικὴν διάλεκτον μεταγλωττισθὲν ὑπὸ Μ. Ν. Σισίνη, ἐν Ἀθήναις, τυπ. Μ. Ν. Πατρικίου, 1845, σσ. [2], δ΄+58.

Πρόκειται γιὰ μετάφραση τοῦ βιβλίου τοῦ Ἄγγλου προσωπικοῦ γιατροῦ τοῦ Ναπολέοντα στην Ἁγία Ἑλένη Barry E. O’Meara μὲ τίτλο «Napoleon in Exile; or, A Voice from St. Helena. The Opinions and Reflections of Napoleon on the most important Events of his Life and Government in his own Words» (Lexington 1823), σσ. 312). Προφανῶς ὁ Σισίνης ἔκανε ἐπιλογὴ τῶν κυριότερων σημείων, ἀφοῦ τὸ βιβλίο του εἶναι κατὰ πολὺ μικρότερο σὲ ἔκταση.

Στὸν πρόλογό του ὁ μεταφραστὴς λέγει ὅτι ἡ πρόοδος ἑνὸς ἀρτισύστατου ἔθνους, ὅπως τὸ ἑλληνικό, «δὲν ἐνεργεῖται ἄλλως πως εἰμὴ διὰ τῆς διαδόσεως τῶν φώτων» καὶ τὸ παρομοιάζει μὲ «τρυφερὸν νεανίαν, ἀνάγκην ἔχοντα ἀξίου καὶ ἐμπείρου παιδαγωγοῦ», γιὰ νὰ τὸ μορφώσουν καὶ νὰ τὸ φέρουν μεταξύ τῶν φωτισμένων λαῶν τῆς Εὐρώπης. Ὁρμώμενος ἀπὸ τὴν «εὐγενῆ φιλοτιμίαν» νὰ συμβάλει κι αὐτὸς στὴν πρόοδο τῆς πατρίδας του, μετέφρασε τὸ βιβλίο μὲ τὶς γνῶμες καὶ τοὺς στοχασμοὺς τοῦ Μ. Ναπολέοντα, τοῦ ἀνδρὸς ὁ ὁποῖος «διὰ τῶν ἐκπληκτικῶν κατορθωμάτων του ἐλάμπρυνε τὴν Γαλλίαν καὶ μετήλλαξε τὴν ὄψιν τοῦ παντός».

2. Τὰ δημαιρεσιακά. Κωμῳδία διῃρημένη εἰς πράξεις πέντε, συνταχθεῖσα παρὰ Μιχαὴλ Νικολάου Σισίνη, ἐν Ἀθήναις τυπ. Κ. Ἀντωνιάδου, 1848, σσ. 144.

Μὲ τὴν κωμωδία αυτὴ στηλιτεύει τὰ «κακὰ ἤθη καὶ ἐλαττώματα» τῶν ἰδιοτελῶν καὶ φιλόδοξων ἀνθρώπων κατὰ τὴν περίοδο τῶν πρώτων δημοτικῶν ἐκλογῶν (1834-1836) μὲ εὔθυμο τρόπο ἀλλὰ καὶ μὲ ἐμφανῆ τὸν διδακτικὸ σκοπό. Στὰ προλεγόμενά του (σσ. 3-10) ἀναφέρεται στὸν ἠθικοπλαστικὸ ρόλο τῆς κωμωδίας ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα μέχρι τὰ νεότερα χρόνια, καθὼς καὶ στὶς συνθῆκες μέσα στις ὁποῖες διεξήχθησαν οἱ πρῶτες δημοτικὲς ἐκλογές.

 Στο τέλος τοῦ βιβλίου (σσ. 139-144) παρατίθεται κατάλογος των συνδρομητῶν.

3. Ἡ γαλιάνδρα. Ποιήματα ἐρωτικά, σατυρικὰ καὶ ἡρωϊκά, ἐν Ἀθήναις, τυπ. Μιλτ. Κ. Γκαρπολᾶ, 1850, σσ. ς΄+126.

Τὸ ἀντίτυπο τῆς ποιητικῆς του συλλογῆς μὲ τὸν τίτλο «Γαλιάνδρα», τὸ ὁποῖο ὑπάρχει στὴν ἰδιωτική μας συλλογή, ἴσως εἶναι τὸ μόνο γνωστό, ἀφοῦ δὲν ὑπάρχει σὲ καμιὰ δημόσια βιβλιοθήκη τῆς Ἀθήνας. Ἡ κατάστασή του δὲν εἶναι ἄριστη, παρουσιάζει καὶ κάποιες ἐλλείψεις (σσ. 31-34 81-82, 113-114), καὶ χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια γιὰ νὰ ἀποκατασταθεῖ τὸ ὑπάρχον κείμενο στὴν ἀρχική του μορφὴ καὶ νὰ καταστεῖ πανομοιοτύπως δημοσιεύσιμο.

Ὁ ποιητὴς ἐπιλέγει ὡς τίτλο τὴ δημώδη ὀνομασία τοῦ πτηνοῦ κορυδαλλὸς ἡ καλάνδρα, ποὺ «τὸ ᾆσμα του εἴς τινα μέρη ἰδιαιτέρως ἐκτιμᾶται καὶ εἶναι ἐντονώτατον». Τὸ περιεχόμενο τῶν ποιημάτων ἀναγγέλλεται ἤδη ἀπὸ τὴν προμετωπίδα τοῦ βιβλίου, ἐντύπωση ὅμως προκαλεῖ τὸ ὅτι τὰ ἡρωικὰ ποιήματα εἶναι λιγότερα ἀπὸ τὰ ἐρωτικὰ καὶ τὰ σατιρικά, παρότι ὁ ποιητὴς ἀγωνίστηκε τὸ 1821 στὰ πεδία τῶν μα-χῶν. Ἐνδιαφέρων καὶ χρήσιμος εἶναι ὁ πίνακας τῶν συνδρομητῶν τοῦ βιβλίου (σσ. 119-125), ὅπου περιλαμβάνονται καὶ συμπατριῶτες τοῦ ποι-ητῆ Ἠλεῖοι ἀπὸ τὴ Γαστούνη, τὰ Λεχαινὰ καὶ τὸν Πύργο.

 Στὸ προοίμιον ἐκθέτει διάφορες ἀπόψεις του γιὰ τὴν ποίηση καὶ ὁμολογεῖ: «δὲν ἐνόμισα ν’ ἀναδειχθῶ εἰς τὸ Κοινὸν κᾀγώ, ὡς ἄριστος ποιητής…, ὁ μόνος σκοπός μου εἶναι νὰ ἀποδείξω ὅτι τὰ ποιήματά μου ταῦτα δὲν ἐγένοντο ἐκ προθέσεως χάριν ἐπιδείξεως, ἀλλὰ χάριν διασκεδάσεως, καὶ κατὰ τὰς σχολασίμους μάλιστα ὥρας· διότι, ὑπάλληλος ὢν καὶ βεβαρυμένος ἀπὸ διαφόρους τῆς ὑπηρεσίας μου ἀσχολίας, δὲν ἄφινον νὰ διαφεύγωσιν ἐπὶ ματαίῳ αἱ ὀλίγαι τῆς ἀναπαύσεώς μου στιγμαί, ἀλλ’ ἔσπευδον νὰ καταδαπανῶ αὐτὰς εἰς τὴν μελέτην τῆς ψυχῆς, ἥτις εἶναι τὸ ἡδονικώτερον ἀντικείμενον τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου» (σσ. ε΄-ϛ΄). Ὁπωσδήποτε, πρόκειται γιὰ ἀξιοπρόσεκτη -παρὰ τὶς ἀτέλειες-  ποιητικὴ ἔκφραση καὶ μὲ γλωσσικὸ ἐνδιαφέρον, ἀφοῦ μέσα στὸν λογιωτατί-ζοντα λόγο διαχέονται δημώδεις λέξεις καὶ φράσεις.

4. Ἡ αἰχμάλωτος Σωσσάνη. Δρᾶμα ἔμμετρον αὐτοσχέδιον διῃρημένον εἰς πράξεις ἕξ, ἐν Ἀθήναις, τυπ. Ἰωάννου Σκλέπα, 1873, σσ. 120.

Εἶναι ἔργο τῆς ἡλικιακῆς καὶ λογοτεχνικῆς ὡριμότητας τοῦ συγγραφέα. Πηγὴ ἔμπνευσής του εἶναι τὸ δρᾶμα τῶν αἰχμαλώτων ποὺ ἔστειλε στὴν Αἴγυπτο ὁ Ἰμπραὴμ πασᾶς. Ἡρωίδα του ἡ ὄμορφη Σωσσάνη, κόρη τῶν Ντρέδων τῆς Ἀρκαδιᾶς (=Κυπαρισσίας), ποὺ βρίσκεται αἰχμάλωτη στὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ εἶναι ἐρωμένη τοῦ πασᾶ.

Μὲ τὰ ἔργα ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω καὶ μὲ ἄλλα ἴσως δημοσιεύματά του σὲ ποικίλα ἔντυπα ποὺ λανθάνουν, ὁ Μιχαὴλ Ν. Σισίνης καταλαμβάνει τὴν πρώτη -χρονολογικά- θέση στὸ λογοτεχνικὸ πάνθεο τῆς Ἠλείας τῶν νεότερων χρόνων, ἀφοῦ προηγεῖται κάποιες δεκαετίες τοῦ ὣς τώρα θεωρούμενου πρωτοπόρου Ἀνδρέα Καρκαβίτσα.

Ἴσως ἀπὸ μιὰ συστηματικότερη ἔρευνα ἔλθουν στὸ φῶς λανθάνοντα δημοσιεύματά του καὶ περισσότερα στοιχεῖα γιὰ τὴ ζωή του.

ΔΕΙΤΕ ΣΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΛΙΝΚ ΟΛΑ ΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΑΡΘΡΑ ΤΗΣ ΣΤΗΛΗΣ “ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΑ”:

https://iliaenimerosi.gr/?s=%CE%9A%CE%A5%CE%A1%CE%99%CE%91%CE%9A%CE%91%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%91